Thema 2

Het uitscheidingsstelsel

Betekenis van uitscheiding of excretie

Uitscheiding of excretie = Het proces waarbij afvalstoffen en een overmaat aan voedingsstoffen (medicijnen, kleurstoffen, alcohol; overtollig vocht,...) vervoerd worden via het bloed naar bepaalde plaatsen in ons lichaam en daar verwijderd worden.

Het lichaam zou zichzelf vergiftigen als de afvalstoffen niet tijdig worden verwijdert uit het lichaam. Het uitscheidingsstelsel zorgt er ook voor dat er een goede balans blijft tussen alle stoffen in het lichaam.

Deze afvalstoffen en overtollige stoffen verlaten het lichaam op 4 manieren/plaatsen. We noemen deze organen de uitscheidings- of excretieorganen

De huid (zweten)
De nieren (urine)
De longen (uitademen)
De lever

Is stoelgang ook uitscheiding?

NEEN! Pas als stoffen in het lichaam zijn opgenomen, kunnen ze weer worden uitgescheiden.

Voedsel dat door het maag-darmkanaal gaat en als ontlasting de anus verlaat wordt NIET uitgescheiden, want het is nooit opgenomen geweest in het lichaam. Stoelgang is overschot van voedsel in combinatie met (dode) darmbacteriën. Er zitten dus ook niet echt afvalstoffen in de stoelgang.

De afvalstoffen bij celademhaling

We weten al dat alle cellen in ons lichaam zorgen voor een voortdurende energieomzetten. Tijdens deze energieomzetting wordt chemische energie naar kinetische- en thermische energie omgezet. Deze energieomzetting vindt plaats tijdens de celademhaling.

Bij de celademhaling wordt Glucose (chemische energie) + zuurstof omgezet in koolstofdioxide + water. Hierbij komt (thermische- en kinetische) energie vrij dat ons lichaam kan gebruiken om te overleven en groeien.

Met het koolstofdioxide en water dat ontstaat kan ons lichaam niets doen. dit zijn afvalstoffen die ons lichaam terug moeten verlaten via excretie.

De cellen gaan de afvalstoffen afgeven aan haarvaten. Zo kan het bloed (transportstelsel) deze afvalstoffen afvoeren naar gespecialiseerde organen, zoals de nieren, de longen en de huid. Daar worden de afvalstoffen uit het bloed gehaald en vervolgens uit het lichaam verwijdert.

Uitscheiding via de longen

Tijdens de celademhaling gebeurt deze stofomzetting in de mitochondriën.

Zoals je in de reactievergelijking ziet, ontstaat er koolstofdioxide en water bij de celademhaling. Deze stoffen gaan vanuit de cel afgegeven worden aan het bloed (stofuitwisseling) en gaan via het bloed naar de longen getransporteerd worden. Daar is er opnieuw een stofuitwisseling namelijk koolstofdioxide en water worden afgeven aan de longblaasjes. De koolstofdioxide en (een deel van) het water verlaten het lichaam wanneer we uit ademen.

Besluit: De longen verwijderen koolstofdioxide en waterdamp (afkomstig van de celademhaling in de mitochondriën) dat getransporteerd wordt via het bloed uit het lichaam.

Uitscheiding via de huid

Bouw van de huid

Opperhuid

De bovenste laag van de huid wordt de opperhuid genoemd. De opperhuid bestaat uit twee delen: de hoornlaag en de kiemlaag.

De hoornlaag is de bovenste laag van de opperhuid. Dit is een laag van verhoornde cellen die bescherming biedt tegen beschadiging, ziektekiemen en uitdroging. Bovenop de huid zie je allemaal hele kleine puntjes. Dit zijn poriën. Het zijn de uitgangen van de zweetklieren. bestaat uit oude dode huidcellen.

De kiemlaag is als de groeikamer, waar nieuwe huidcellen worden aangemaakt. Deze cellen duwen de oude cellen naar boven, waardoor de hoornlaag dikker wordt.

Lederhuid:

Onder de opperhuid hebben we de lederhuid. Dit is als een stevige laag die onder de hoornlaag en de kiemlaag zit.

De lederhuid bevat bloedvaten, zenuwen en zweetklieren. Bloedvaten zorgen ervoor dat onze huid zuurstof en voedingsstoffen krijgt, terwijl zenuwen ons helpen dingen te voelen en te reageren op aanraking.

Haren groeien uit het haarzakje. Er zitten haarzakjes over bijna het hele lichaam. Aan elk haar hebben we ook 1 tot 5 talgkliertjes. Het kliertje scheidt talg af. Deze talg houdt de huid vettig en beschermt zo tegen ziektekiemen, irriterende stoffen, vuil,…

Haarspiertjes: Bij het voelen van bepaalde emoties of wanneer iemand het koud heeft, is het mogelijk om kippenvel te krijgen, omdat het spiertje samentrekt en zo de haartjes recht komt te staan. De lucht tussen de haartjes werkt isolerend.

De huid is geweldig omdat het ons beschermt tegen schadelijke dingen zoals zonlicht, bacteriën en verwondingen. Het is belangrijk om goed voor onze huid te zorgen door deze schoon te houden en te beschermen tegen te veel zonlicht. Zo blijft onze huid gezond en helpt ze ons om ons goed te voelen!

Onderdelen van een haar:

Talgklier
Haar
Haarspier
Haarpapil
Haarzakje

Huidreceptoren

Met je huid kun je verschillende prikkels uit de omgeving waarnemen. In de huid zitten verschillende soorten receptoren. Deze receptoren nemen prikkel via aanraking met de huid waar en zijn verbonden met de zenuwen, die op hun beurt verbonden zijn met de hersenen. De receptoren in je huid zorgen ervoor dat we voorwerpen, pijn, warmte/koude,... kunnen waarnemen.

Er bevinden zich 3 soorten receptoren in onze huid:

Tastreceptoren: zacht ( opperhuid) en druk ( lederhuid)
Pijnreceptoren
Thermoreceptoren : koud en warm

Onderhuids bindweefsel:

De onderste laag van onze huid is het onderhuids bindweefsel. Hier vinden we vetcellen. Deze laag heeft 3 functies;

Reservevoedsel wordt in de onderhuid opgeslagen in de vorm van vet
Dit vet werkt als een isolatielaag dat ons lichaam warm houd
Dit vet ligt rond de organen en werkt als buffer tegen stoten = bescherming van organen.

Uitscheiding van afvalstoffen via zweetklieren in de huid.

In de lederhuid zitten zweetklieren. Een zweetklier bestaat uit een gekronkeld buisje dat tot een bolvormige structuur is opgerold. Deze bolvormige structuur is omgeven door haarvaten.

De haarvaten gaan aan stofuitwisseling doen met de zweetklier. De afvalstoffen zout (1%) en water (99%) worden door de haarvaten afgeven aan het zweetklier. De zweetkier gaat van deze stoffen zweet maken.

Dit zweet wordt door de afvoerbuis richting de poriën op het huidoppervlak gebracht en verlaat ons lichaam. Er vindt excretie plaats.

Verder reguleren de zweetklieren door de aanmaak van zweet ook de lichaamstemperatuur. Het water (van zweet) verdampt aan het lichaamsoppervlak. Om te verdampen heeft water warmte nodig. Zo wordt het teveel aan warmte afgestaan.

Uitscheiding via de nieren

Bouw van de nieren

De twee nieren hebben een roodbruine kleur en de vorm van een boon.

De twee nieren liggen tegen de achterwand van de buikholte. Ze liggen links en rechts van de wervelkolom en worden beschermd door een laag vetweefsel.

Vanuit elke nier vertrekt er een urineleider naar de urineblaas. Via de urinebuis verlaat de urine het lichaam.

Macroscopische bouw van de nier

Aan de buitenkant kan je zien dat de nier 3 buisvormige aanhangsels heeft.

Nierslagader = Het rode bloedvat bevat zuurstofrijk bloed afvalstoffen + overtollige stoffen. Dit bloedvat vervoert bloed naar de nieren.
Nierader = Het blauwe bloedvat dat zuurstofarm bloed en gefilterd bloed afvoert. (Enkel de afvalstof koolstofdioxide. wordt niet door de nieren uit het bloed verwijderd maar door de longen)
Urineleider= Dit gele kanaal voert urine af naar de urineblaas.

Als je een nier overlangs zou doorsnijden, zie je van buiten naar binnen drie grote delen:

Klik op de afbeelding en oefenen maar!

Nierschors = Is helderbruin en bevat talrijke kleine rode stippen. Dit zijn de nierlichaampjes. Deze zorgen voor de filtratie van het bloed.
Niermerg = Heeft een roodbruine kleur en is verdeeld in een aantal nierpiramiden. Dat zijn kegelvormige, gestreepte structuren. De toppen ervan (=de papillen) monden uit in het nierbekken.
Nierbekken = Staan in verbinding met de urineleider en heeft een witte kleur. De witte uitsteeksels vormen rond elke papil een nierkelk.

Hoe vindt excretie plaats via de nieren.

In de nierschors bevinden er zich ongeveer 1 miljoen nierlichaampjes of nefronen. Elk nierlichaampje is opgebouwd uit en kluwen van haarvaten (Deze haarvaten voeren bloed aan) dat omgeven zijn door het nierkapsel of kapsel van Bowman.

Vanuit elk nierkapsel vertrekt een dun nierkanaaltje in de richting van een nierpiramide. Het nierkanaaltje mondt samen met veel andere nierkanaaltjes uit in een verzamelbuis. Die buis bevindt zich in de nierpiramiden.

De urine komt via de verzamelbuizen in het nierbekken terecht. Ze vloeit naar de urineleiders en wordt dan opgeslagen in de blaas. Via de urinebuis verlaat het urine het lichaam.

Functie van de nieren

De nieren hebben 2 belangrijke functies:

Reabsorptie --> van bruikbare stoffen voor ons lichaam.
Filtratie --> van afvalstoffen en overtollige stoffen. De kluwen van haarvaten gaan deze stoffen uit het bloed filteren en opgevangen in het nierkapsel . Dit proces noemen we filtratie. Wat hier (in de nierkapsel) ontstaat noemen we voorurine. Stoffen die niet uit het bloed mogen gefilterd worden zoals alle bloedbestanddelen blijven in het bloed.

De nieren zijn van levensbelang omdat het lichaam zichzelf zou vergiftigen als de afvalstoffen en overtollige stoffen niet tijdig worden verwijderd uit het lichaam.

Osmose en diffusie

Diffusie

= Het stromen van stoffen van een plaats met hoge concentratie naar een plaats met lage concentratie. De DEELTJES verplaatsen zich.

Osmose

= Het verplaatsen van het oplosmiddel ( meestal water) door een semi-permeabele wand, of (half-doorlaatbare wand).

Nierkwaaltjes

Nierstenen

De voornaamste oorzaak van nierstenen is onvoldoende drinken. Hoe minder u drinkt, hoe geconcentreerder de urine is en des te makkelijker nierstenen zich kunnen vormen. Nierstenen zijn afvalstoffen die niet oplossen in de urine maar hard worden

De nieren die onvoldoende werken

Als je nieren onvoldoende werken, dan vergiftig je je eigen lichaam.

Het is dus noodzakelijk dat je bloed gezuiverd wordt. Dit kan perfect met 1 nier op voorwaarde dat je voldoende drinkt. Wanneer meer dan 1 nier beschadigd is, gaat men over tot een nierdialyse. Nierdialyse = Een apparaat neemt de werking van de nieren over. Personen die een nierdialyse krijgen komen op de wachtlijst voor een niertransplantatie.

Uitscheiding via de lever

Bouw van de lever

Functies van de lever

de lever heeft 4 functies:

Opslagfunctie

Ontgiftingsfunctie

Uitscheidingsfunctie of EXCRETIE

Afscheidingsfunctie of SECRETIE

1. Opslagfunctie

De lever kan belangrijke voedingsstoffen opslaan die rechtstreeks door de poortader uit de dunne darm wordt aangevoerd.

Deze voedingstoffen zijn vitamines en mineralen (bv ijzer, dat belangrijk is voor de aanmaak van nieuwe rode bloedlichaampjes).

2. Ontgiftingsfunctie

De lever kan giftige stoffen en bacteriën uit het bloed onschadelijk maken. Zo wordt ook alcohol in de lever afgebroken. Chronische teveel alcohol kan een vernietigend effect op de lever hebben.

3. Uitscheidingsfunctie of EXCRETIE

De lever zuivert het bloed en haalt ammoniak uit het lichaam in de vorm van ureum. De ammoniak komt van de afbraak van overmatig gebruik van eiwitten. De afvalstof ureum wordt door het bloed naar de nieren vervoerd om daarna via de nieren uitgescheiden te worden. Vandaar ook de typische ammoniakgeur in urine.

4. Afscheidingsfunctie of SECRETIE

De lever produceert ook gal, per dag iets meer dan een halve liter. Gal is een afvalstof en komt als spijsverteringssap in de darmen terecht waar ze helpt om vetten te verteren. Uiteindelijk verlaat de gal ons lichaam via de ontlasting.